1. Tư duy phản biện là gì?
Tư duy phản biện hay là tư duy phân tích là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề. Lập luận phản biện phải rõ ràng, logic, đầy đủ bằng chứng, tỉ mỉ và công tâm.
Tư duy phản biện luôn là vấn đề đòi hỏi cao ở các bạn trẻ, cần hiểu rõ khái niệm về tư duy phản biện để có cách nhìn đúng nhất trong việc rèn luyện phát triển bản thân. Hiện nay, chưa có một định nghĩa chung và thống nhất nào về tư duy phản biện cả nhưng tất cả những khái niệm được đưa ra đều nhấn mạnh về khả năng lập luận rõ ràng và chính xác. Theo diễn đàn kinh tế thế giới trong báo cáo tương lai của các nghề nghiệp năm 2018, có định nghĩ tư duy phản biện là “sử dụng logic và lập luận để nhận ra điểm mạnh và điểm yếu của các giải pháp, kết luận và cách tiếp cận khác nhau đối với các vấn đề” hay qua bài test tâm lý của Waston-Glaser Critical Thinking định nghĩa tư duy phản biện là sự kết hợp của thái độ, kiến thức và kỹ năng. Ông có sự kết hợp cụ thể: “thái độ xem xét liên quan đến khả năng nhận ra sự tồn tại của vấn đề và chấp nhận việc cần bằng chứng chung hỗ trợ cho thứ được coi là sự thật, kiến thức là bản chất của những suy luận hợp lý, những quan điểm trừu tượng và sự khái quát hóa khi mà độ nặng hay độ chính xác của các bằng chứng khác nhau đã được xác định về mặt logic và các kỹ năng trong việc sử dụng và áp dụng những thái độ và kiến thức trên”
Có thể hiểu tư duy phản biện tiếng anh gọi là Critical thinking là khả năng suy nghĩ rõ ràng và có lập luận đúng đắn, chính xác cao về niềm tin bản thân, tin vào khả năng của mình trước những hành động, công việc mình làm. Nó bao gồm khả năng vận dụng suy nghĩ độc lập và suy nghĩ phản chiếu, cả hai suy nghĩ phải hỗ trợ tương tác với nhau trong việc đưa ra quan điểm, ý kiến của bản thân mình. Tư duy phản biện không chỉ là sự tích lũy những thông tin cần thiết có chọn lọc, dù có trí nhớ tốt và biết nhiều vấn đề thì chưa chắc là người có tư duy phản biện khi không có khả năng truyền đạt trong ngôn ngữ nói. Người có tư duy phản biện thường suy luận ra những vấn đề từ những gì họ biết, họ được học và điều đặc biệt là phải biết cách sử dụng thông tin để giải quyết vấn đề và phải biết tìm tòi các thông tin liên quan để tăng sự hiểu biết của mình, giúp quá trình phản biện được hoàn hảo nhất.
Dù hiểu theo vấn đề nào thì tư duy phản biện cũng rất quan trọng đối với các bạn trẻ trong việc học tập và phục vụ trong cuộc sống sau này.
2. Tầm quan trọng của tư duy phản biện
Tư duy phản biện là quan trọng trong cuộc sống hiện đại, khi nhu cầu đòi hỏi cao thì việc nâng cao trình độ bản thân ở các lĩnh vực là cần thiết, chỉ có bản thân mới biết mình nên làm gì và chính bản thân các bạn mới quyết định tương lai của các bạn như thế nào, không ai có thể làm giúp bạn khi bạn khó khăn, bạn phải đứng lên tự giải quyết mọi vấn đề, đưa ra quan điểm ý kiến cho riêng mình và rèn luyện tư duy phản biện tốt giúp các bạn có thể hoàn thành mọi công việc một cách tốt nhất.
2.1. Tư duy phản biện là kỹ năng tư duy cần thiết đối với mọi người trong mọi lĩnh vực
Đó là trọng tâm quan trọng cần nhắc đến khi rèn luyện tư duy phản biện cho các bạn trẻ. Nói đến phản biện, người ta thường nghĩ đến sự tranh cãi, đưa quan điểm của bản thân trong các cuộc họp, thảo luận. Thực tế, khả năng suy nghĩ rõ ràng logic và có lý lẽ là cần thiết trong bất kể công việc gì chúng ta đang làm hay ngay trong việc học tập của các bạn. Đặc biệt, khi bạn làm trong các công việc ngành giáo dục, kinh tế, tài chính thì tư duy phản biện càng cần phải có vì kiến thức cũng như tính chất trong chuyên môn các ngành đòi hỏi về tư duy cao, nhìn nhận vấn đề sâu rộng.Đối với học tập cũng thế, tư duy cao là kỹ năng cần thiết đối với các bạn, trong các buổi thuyết trình hay thảo luận, phản biện về một vấn đề theo quan điểm đúng đắn của bản thân mình là điều không hề dễ dàng nếu kiến thức không nắm chắc chắn, tư duy nhận biết kém hay nói cách khác là tư duy phản biện không có thì quá trình học tập sẽ không tiến bộ được, không thể hiện khả năng bản thân với mọi người xung quanh tốt nhất thì các bạn dễ tụt lùi hạ thấp mình. Hãy không ngừng rèn luyện tư duy phản biện để có điều kiện cơ hội tốt hơn trong học tập hay trong cuộc sống tốt đẹp sau này.
2.2. Tư duy phản biện quan trọng trong nền kinh tế tri thức lớn mạnh
Khi nhu cầu xã hội đòi hỏi cao với sự phát triển của khoa học công nghệ hiện đại, những kỹ năng vận dụng trí óc và sự linh hoạt cao là cần thiết để xây dựng nền kinh tế về tri thức ngày một đi lên. Khi những con người có tư duy phản biện tốt, các bạn sẽ thể hiện bản thân trong các lĩnh vực khác nhau và sự phát triển về kinh tế là điều dễ thế, tư duy phản biện đóng góp vào kinh tế tri thức thông qua việc các bạn trẻ tham gia các chương trình về kiến thức chuyên môn đạt kết quả cao hay qua những sáng tạo, phát minh về những vấn đề về công nghệ. Và ta thấy được nhiều chương trình thực tế, hoạt động về tư duy phản biện cao và cuộc thi “thương vụ bạc tỷ” cũng là một minh chứng đòi hỏi tư duy phản biện am hiểu kiến thức cao của mỗi người.
2.3. Tư duy phản biện quan trọng cải thiện kỹ năng thuyết trình về ngôn ngữ
Thuyết trình luôn là công việc thường xuyên suất hiện trong chương trình học hay trong công việc để thể hiện bản thân mình với mọi người xung quanh, chứng tỏ năng lực thực sự của mình về kiến thức và kỹ năng. Tư duy phản biện tốt là công cụ giúp các bạn thâu tóm kiến thức ngắn gọn, thuyết phục được mọi người theo ý của mình và có sự phản biện súc tích và chính xác cao .Thuyết trình tốt cũng là cơ hội cho bản thân có nhiều lựa chọn trong công việc sau này, khi có khả năng tư duy phản biện thì việc trả lời những câu hỏi của nhà tuyển dụng, trình bày quan điểm cá nhân sẽ có kết quả tốt, thuận lợi trong bất kỳ tình huống khó khăn nào.
2.4. Tư duy phản biện còn quan trọng trong việc phản chiếu bản thân
Khi chính các bạn trẻ làm chủ cuộc sống của mình, khi tự mình làm chủ trong suy nghĩ hay hành động của bản thân. Để kiểm soát cuộc sống và làm nó trở nên có ý nghĩa hơn, các bạn trẻ cần nhận rõ giá trị của bản trong việc tỉnh táo đưa ra những quyết định và tư duy phản biện sẽ giúp các bạn thực hiện điều này một cách hợp lý nhất. Tư duy phản biện tốt là lúc các bạn tự nhận thức được bản thân phải nói gì, biết được rõ khả năng bản thân có làm được không và tư duy phản biện sẽ cho bản thân biết được chính con người bạn giỏi ở đâu khi kết quả đem lại tốt hay xấu.
3. Các cách rèn luyện tư duy phản biện
Tư duy phản biện là rất quan trọng trong xã hội hiện đại, trong việc phát triển khả năng bản thân mình. Để rèn luyện được tư duy phản biện tốt không phải dễ dàng, nó không phải là ngày một ngày hai mà là cần quá trình học tập và có sự kiên trì cao. Làm bất kỳ công việc gì cũng đều có khó khăn thử thách, nếu không có những thất bại trong công việc thì không thể chạm đến vinh quang. Vì thế, cần xác định được bản thân đang thiếu kỹ năng gì trong việc tư duy phản biện để bổ sung và hoàn thiện bản thân hơn.
Một số phương pháp rèn luyện tư duy phản biện :
3.1. Các bạn phải tích cực trau dồi và làm giàu kiến thức
Để có thể tìm hiểu về một vấn đề tốt cũng như tham gia các cuộc hội thảo, cuộc họp về chuyên môn thì kiến thức phải đặt lên lên hàng. Phải nắm chắc chắn kiến thức về lĩnh vực mình đang theo hay môn học mà bản thân cần thảo luận thì các bạn mới đưa ra được những quan điểm, ý kiến chính xác, thuyết phục được mọi người. Chỉ khi có kiến thức tốt thì các bạn mới đưa ra các lập luận và phê bình một cách đầy đủ được, hiểu được người đối diện nói về vấn đề gì, nội dung chính xác không thì kiến thức thực tế phải am hiểu rộng. Hãy tưởng tượng, trong một cuộc thảo luận mặc dù muốn phản biện ý kiến nhưng kiến thức bản thân lại không nắm chắc chắn thì sẽ gặp khó khăn trong việc không biết kiến thức mình nói đúng không, có nên nói ra không và việc thể hiện khả năng bản thân là không có. Phải không ngừng trau dồi bản thân, ham học hỏi, làm giàu kiến thức trong mọi tình huống, biết lắng nghe, tiếp nhận mọi ý kiến tốt cho bản thân để bản thân phát triển vượt trội trong suy nghĩ, trong cách nhìn nhận vấn đề để có kỹ năng tư duy phản biện tốt nhất.
3.2. Các bạn phải giữ thái độ khách quan
Một trong những rào cản ngăn chúng ta không phát triển hết khả năng tư duy phản biện chính là áp đặt suy nghĩ chúng ta một cách bó buộc, khi quá thụ động trong mọi ý kiến hay bám víu những thành kiến chủ quan của mình, không ham học hỏi hay có học hỏi nhưng không áp dụng tiếp thu ý kiến đó . Phải giữ một thái độ tích cực và có sự khách quan cao để có tư duy phản biện tốt nhất và luôn có hướng giải quyết mọi vấn đề một cách khéo léo qua ngôn ngữ cũng như các kỹ năng mà bản thân có để hiệu quả đem lại cao
3.3. Luôn đặt câu hỏi trong mọi trường hợp hay tình huống xảy ra
Tư duy phản biện không thể không nói đến việc đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi trong mọi chuyên môn, một người có thói quen luôn đặt câu hỏi và nghi vấn trước những tình huống hay thông tin mà họ tiếp xúc sẽ dần phát triển kỹ năng tư duy, tìm tòi về các vấn đề liên quan để đặt cho chính bản thân mình hay đặt cho người đối diện, câu hỏi của họ cũng đánh giá được chất lượng trong việc phản biện của họ có được đề cao không. Việc đặt câu hỏi là rất cần thiệt để cuộc nói chuyện hay trao đổi thông tin không bị nhàm chán, có sự tương tác giữa người nghe người nói, khiến cho buổi thảo luận trở nên hấp dẫn với những người có kiến thức sâu rộng. Các bạn trẻ chỉ cần chăm chỉ, chịu khó tập thói quen đặt câu hỏi, ngay cả những câu hỏi không hiểu trong việc học tập cho thầy cô giải đáp cũng góp phần nhớ kiến thức tốt hơn, phát triển về tư duy phản biện một cách hiệu quả.
3.4. Các bạn trẻ cần rèn luyện để có một não bộ khỏe mạnh với suy nghĩ tích cực
Một não bộ khỏe mạnh đòi hỏi phải có sự cân bằng giữa việc học hỏi kiến thức và việc nghỉ ngơi đúng thời điểm để sự hoạt động của não bộ duy trì một cách có hệ thống. Một não bộ làm việc hiệu quả dẫn đến việc những luồng suy nghĩ sẽ mạch lạc, tiếp nhận kiến thức theo chiều hướng tốt và mở rộng được suy nghĩ liên quan đến các vấn đề khác. Tư duy phản biện sẽ phát huy mạnh mẽ khi tâm lý thoải mái, kiến thức tiếp thu dễ dàng và tiếp nhận kiến thức từ người đối diện chính xác hơn. Sự tự tin luôn là cơ sở để các bạn thể hiện những khả năng của mình cũng như phát triển ngôn ngữ cơ bản, kỹ năng trong giao tiếp đem lại kết quả cao.
3.5. Một gia sư giúp trẻ trong việc tăng tư duy phản biện
Phải biết rằng tư duy phản biện là một kỹ năng chứ không phải một khả năng, mỗi người có cách nhìn nhận vấn đề ở các khía cạnh khác nhau, một câu nói ra có người hiểu theo nghĩa này có người hiểu theo nghĩa khác, để người đối diện hiểu rõ ý mình nói gì thì bản thân các bạn trẻ phải trau dồi bản thân về kỹ năng truyền đạt ngôn từ, đặc biệt phải biết phát triển tư duy bằng sự phản biện, phản bác ý kiến. Khi cha mẹ không bên cạnh các bạn trẻ để theo dõi sát sao việc học tập của con, không kiểm soát được khả năng giao tiếp của con em mình, học tập có tốt không thì một gia sư củng cố kiến thức là phương án tốt nhất mang lại cho các bạn trẻ, gia sư với kinh nghiệm chuyên môn cao đưa ra phương pháp giảng dạy phù hợp với tính cách tâm lý trẻ, không chỉ dạy trẻ kiến thức mà còn rèn luyện đạo đức nhân cách tốt đẹp của các bạn từ đó giúp tăng khả năng tư duy phản biện ở nhiều lĩnh vực khác nhau.