Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh là truyền thuyết Việt Nam, kể về nguồn gốc tên gọi của một ngọn núi linh thiêng với phong cảnh hữu tình và nhiều huyền thoại.
Ngày xưa, núi Bà Đen có tên gọi là núi Một. Trên núi có tượng Phật đá rất linh thiêng. Người Việt Nam, Cao Miên, Chàm,… đều cùng nhau dọn đường để lên cúng Phật. Họ phải đi từng đoàn vì dọc đường thường có rất nhiều thú dữ cũng như bọn cướp hay qua lại.
Gần đấy, ở Trảng Bàng, có một người con gái văn hay, võ giỏi tên là Lý Thị Thiên Hương. Thủa nhỏ, nàng có nước da đen đúa, nhưng khi lớn lên, khuôn trăng xinh đẹp, dáng người thanh tú, nên được rất nhiều chàng trai trong vùng để ý. Trong đó, có chàng trai tên là Lê Sĩ Triệt thầm đem lòng yêu mến Thiên Hương.
Vào các ngày rằm, nàng đều lên núi thắp hương. Nhưng vào một ngày nọ, có một vị quan Cao Miên qua đấy, thấy nhan sắc nàng xinh đẹp, muốn bắt nàng đem về làm thiếp. Hắn ra lệnh cho quân lính bắt Thiên Hương về, nhưng Thiên Hương may mắn được chàng trai Lê Sĩ Triệt xông ra cứu kịp. Từ đó, hai người thề non hẹn biển với nhau.
Về tới nhà, nàng thuật lại câu chuyện cho cha mẹ hay. Cha mẹ cô đồng ý cho cả hai lên duyên chồng vợ.
Giữa lúc ấy, Võ Tánh chiêu binh giúp vua Gia Long (Nguyễn Ánh) đánh lại nhà Tây Sơn. Hưởng ứng lời kêu gọi, chàng trai Lê Sĩ Triệt lập tức lên đường tòng quân.
Từ đó, Thiên Hương ở nhà ngóng chờ ngày Lê Sĩ Triệt khải hoàn trở về. Nhưng không may, vào một ngày nọ, trên đường lên núi dâng hương, đúng lúc bọn cướp Cao Miên tràn qua cướp phá. Nàng cùng mọi người hoảng sợ, chạy vào rừng lẩn trốn. Kể từ đó, không có tin tức gì nữa.
Truyền thuyết núi Bà Đen
Qua đời Minh Mạng, có một vị hòa thượng trụ trì trên núi Tây Ninh. Một hôm, đang nằm ngủ, vị hòa thượng ấy mơ thấy có một cô gái nọ, mặt đen nhưng xinh đẹp hiện ra, nói văng vẳng bên tai:
– Tôi là Lý Thị Thiên Hương. Khi mười tám tuổi, đang trên đường lên núi dâng hương thì bị bọn cướp Cao Miên rượt đuổi. Trong lúc chạy trốn, không may bị ngã xuống hố chết. Cảm phiền sư cụ xuống triền núi phía Đông Nam tìm thi hài của tôi, đem về chôn cất giùm…
Tỉnh dậy, vị hòa thượng bán tín bán nghi, nhưng vẫn làm theo lời của cô gái báo mộng, xuống triền núi phía Đông Nam tìm. Quả nhiên, thấy di hài của một cô gái đã chết từ lâu, liền làm lễ đem về chôn cất.
Một ngày nọ, Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt có lên núi, nghe được câu chuyện về nàng Thiên Hương, ngài hứa dâng sớ về triều để truy phong cho nàng, nếu nàng làm thế nào cho ngài thấy tận mắt sự hiển hách. Vừa dứt lời, thì thấy nàng Thiên Hương nhập vào một người con gái trẻ ở đấy, mà nói:
– Hồn của Thượng quan nay mai được chức Thần kỳ linh hiển, nhưng xác của Thượng quan phải bị hành hạ.
Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt nói:
– Bổn chức không cầu xin biết tương lai của mình. Bổn chức muốn biết rõ căn do của nàng.
Cô gái trẻ rơi hai hàng nước mắt, thuật lại nguyên nhân cái chết của mình và nhắc lại duyên tiền định với Lê Sĩ Triệt.
Theo lời kể lại thì sau khi thành Bình Định thất thủ, Lê Sĩ Triệt tử tiết theo Võ Tánh, đã được phong chức Thần tướng coi sóc hai tỉnh Khánh Hòa, Bình Thuận. Còn nàng Thiên Hương thì ở lại trần gian, cứu dân độ thế.
Quan Thượng Quốc Công Lê Văn Duyệt thay mặt nhà vua mà phong cho Lý Thị Thiên Hương chức vị “Linh Sơn Thánh Mẫu”, ngự ở núi Một, tức là núi Bà Đen bây giờ. Và câu chuyện sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh được bắt nguồn từ đó.
Các nhân vật lịch sử trong truyện Sự tích núi Bà Đen
1. Lê Sĩ Triệt trong truyền thuyết núi Bà Đen
Theo tìm hiểu (chưa được kiểm chứng), Lê Sĩ Triệt là con nuôi của nhà sư Trí Tân trụ trì một ngôi chùa trên lưng chừng núi Một. Sư Trí Tân vốn là võ quan của nhà Nguyễn ẩn tu.
Trong một chuyến xuống núi hóa trai, trên đường trở về, sư Trí Tân trông thấy ven một tảng đá một bé trai sơ sinh còn sống nằm khóc giữa 2 tử thi vợ chồng. Nhà sư đem đứa bé lên núi đặt tên là Lê Sĩ Triệt, nuôi dưỡng và truyền kiếm thuật.
Sau đó Lê Sĩ Triệt kết hôn cùng với Lý Thị Thiên Hương trong câu chuyện bên trên, rồi tòng quân theo lời kêu gọi của Võ Tánh, chống lại nhà Tây Sơn.
2. Võ Tánh trong truyện Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh là ai?
Võ Tánh (1768 -1801), sinh tại Phước An, Biên Hòa (nay là Bà Rịa, Vũng Tàu), sau đó chuyển về huyện Bình Dương, Gia Định. Ông là một vị tướng gan dạ và tài giỏi, có công rất lớn giúp chúa Nguyễn Ánh chống lại nhà Tây Sơn, nhưng mất trước khi nhà Nguyễn chính thức được thành lập.
Vì không chịu thuần phục nhà Tây Sơn, từ năm 1783 – 1788, ông cùng người anh của mình là Võ Nhàn đã tập hợp lực lượng và nổi dậy, gọi là Nghĩa quân Kiến Hòa (còn gọi là Kiến Hòa Đạo), giương cao ngọn cờ Khổng Tước Nguyên Võ (Khổng Tước Nguyên là tên chữ của Gò Công), kéo quân chiếm giữ cả vùng Gò Công.
Năm 1788, Võ Tánh theo chúa Nguyễn Ánh, và được chúa gả cho chị gái mình là Ngọc Du công chúa. Với tài năng và sức ảnh hưởng của mình, ông cùng với Đỗ Thanh Nhơn, Chây Văn Tiếp được gọi là Gia Định tam hùng.
Trong truyện truyền thuyết núi Bà Đen, Võ Tánh chỉ được nhắc qua. TheGioiCoTich.Vn sẽ cùng các bạn hãy tìm hiểu một chút về tinh thần quả cảm và tấm lòng trung dũng của ông đối với nhà Nguyễn trong lịch sử.
Năm 1801, dưới sự chỉ huy của Thái Phó Trần Quan Diệu cùng Võ Văn Dũng, nhà Tây Sơn kéo binh đến bao vây thành Bình Định. Chúa Nguyễn Ánh đem đại quân đến giải cứu và đụng độ với quân Tây Sơn tại Thị Nại. Đây là trận thủy chiến lớn nhất của cuộc chiến tranh giữa triều Nguyễn và nhà Tây Sơn. Kết quả, quân Tây Sơn thua trận, nhưng vẫn không giải vây được thành Bình Định.
Võ Tánh sai người lén đem mật thư cho chúa Nguyễn Ánh, khuyên chúa mang đại binh ra chiếm Phú Xuân, cứ để ông cùng Ngô Tùng Châu giữ thành Bình Định để cầm chân quân Tây Sơn. Chúa Nguyễn theo lời, đã lấy được Phú Xuân vào tháng 5 – 1801.
Nhận được tin Phú Xuân thất thủ, Thái Phó Trần Quan Diệu cùng Võ Văn Dũng nổi giận, đốc thúc quân sĩ đánh thành ngày đêm, quyết lấy cho được Bình Định. Quân sĩ trong thành bị bao vây nhiều ngày, thiếu lương thực và mất hết sĩ khí chiến đấu. Đứng trước tình cảnh ấy, Võ Tánh đã gửi thư cho Trần Quang Diệu, xin tha chết cho quân sĩ trong thành, sau đó ông tuẫn tiết vào ngày 27 tháng 5 năm Tân Dậu (tức ngày 07 – 07 – 1801).
Xúc động trước sự trung dũng của Võ Tánh, Trần Quang Diệu sau khi chiếm được Bình Định đã sai người tẩm liệm thi hài ông tử tế và làm theo lời yêu cầu của ông, không giết hại hàng binh nhà Nguyễn.
Sau khi Nguyễn Ánh lên ngôi, đã truy tặng Võ Tánh là Dực vận công Thần Thái úy Quốc công. Năm Minh Mạng thứ 12 (tức năm 1831), ông được truy phong là Hoài Quốc công.
Lê Văn Duyệt trên mặt trước tờ 100 đồng của chính quyền VNCH
3. Lê Văn Duyệt trong truyện Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh là ai?
Lê Văn Duyệt (1763 – 1832), là một nhà chính trị, quân sự tài giỏi dưới triều Nguyễn. Cùng với Võ Tánh, ông là một trong các chỉ huy chính của chúa Nguyễn Anh trong cuộc chiến với nhà Tây Sơn. Sau khi chiến tranh kết thúc, ông trở thành một đại thần quan trọng, phục vụ cả hai triều vua Gia Long (Nguyễn Phúc Ánh) và Minh Mạng (Nguyễn Phúc Đảm).
Ông là người gốc Quảng Ngãi, nhưng sinh ra và lập nghiệp tại Tiền Giang. Ông gia nhập quân đội chúa Nguyễn vào năm 1781, lập được nhiều chiến công hiển hách cho triều Nguyễn.
Năm 17 tuổi, ông chính thức làm thái giám trong cung. Nhưng với những công lao to lớn của mình lập cho triều Nguyễn, vua Gia Long đã gả một cung nữ về làm vợ ông, mặc dù ông là thái giám. (Điều này ít nhiều cho thấy thân phận thấp kém, tủi nhục của người phụ nữ trong xã hội phong kiến).
Do bất đồng với các chính sách của vua Minh Mạng nên ông đã bị triều định hạch tội, thậm chí phá lăng mộ sau khi mất. Chính việc này đã khiến người con nuôi của ông là Lê Văn Khổi nổi dậy, chống lại triều đình. Sau khi cuộc nổi dậy bị dập tắt, triều đình tiếp tục truy tội Lê Văn Duyệt. Phải sang đến đời Thiệu Trị, ông mới được hồi phục danh dự. (Vua Thiệu Trị là Nguyễn Phúc Dung, con của vua Minh Mạng).
Năm 1868, ông được truy phục phục chức Chưởng Tả Quân Đại tướng quân, được thờ trong miếu Trung Hưng công thần ở Huế.
Năm 1966, hình ảnh Lê Văn Duyệt cũng từng được in trên mặt trước của tờ tiền 100 đồng của chính quyền Việt Nam cộng hòa.
Năm 2008, ông được đúc tượng và đặt trang trọng trong điện thờ Lăng Ông (Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh). Tượng được đúc bằng đồng nguyên chất, cao 2,65 m, nặng 3 tấn, do nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng thực hiện.
Trên đây là ba nhân vật lịch sử được nhắc tới trong truyện Truyền thuyết núi Bà Đen. Trong đó Lê Sĩ Triệt không có nhiều thông tin, cũng có thể chỉ là một nhân vật hư cấu, được kể lại trong các câu truyện cổ tích hay truyền thuyết Việt Nam.
Truyện Sự tích núi Bà Đen – Tây Ninh
– TheGioiCoTich.Vn –