Mai Hắc Đế, tên thật là Mai Thúc Loan, là một vị vua của nước ta dưới thời Bắc thuộc ở cuối thế kỷ thứ 8, sau cuộc khởi nghĩa chống lại Nhà Đường.
Mai Thúc Loan sinh tại thôn Ngọc Trừng, Hoan Châu, nay thuộc huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Cha mẹ Mai Thúc Loan mất sớm khi ông khoảng 10 tuổi. Ông được bạn của cha là Đinh Thế đem về nuôi. Lớn lên Mai Thúc Loan trở nên một chàng trai khỏe mạnh, giỏi đô vật, học giỏi và có chí lớn. Ông mở trường dạy võ và chiêu mộ trai tráng trong vùng để mưu việc lớn.
Thời đó, nhà Đường đô hộ nước ta với sưu cao thuế nặng làm dân tình bất mãn. Năm 713, Mai Thúc Loan huy động dân chúng đứng lên khởi nghĩa chống lại Nhà Đường. Ông liên kết với Lâm Ấp và Chân Lạp để tạo thế mạnh tiến chiếm Hoan Châu và Ái Châu. Sau khi đánh chiếm thành Tống Bình (Hà Nội ngày nay) và đuổi Thái thú Nhà Đường là Quang Sở Khách về Tàu, ông xưng vương lấy hiệu là Mai Hắc Đế, đóng đô ở thành Vạn An (nay thuộc Nghệ An).
Cuối năm 722, Nhà Đường đem 10 vạn quân sang đánh nước ta. Mai Hắc Đế không đủ sức chống đỡ nên thua trận rút về vùng núi cố thủ. Ông qua đời năm 723, chấm dứt cuộc nổi dậy giành độc lập cho nước nhà.
Ngày nay, Mai Hắc Đế được xem như vị anh hùng dân tộc, có công trong công cuộc chiến đấu giành độc lập cho Việt Nam. Đền thờ tưởng nhớ ông ở Vạn An vẫn xem ông ngang hàng với các vị vua trong lịch sử Việt Nam, cho dù thời gian trị vì của ông ngắn ngủi.