Trong nhiều bài viết, bài nói, ngoài việc nhấn mạnh vai trò của phê bình và tự phê bình nói chung, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn nhấn mạnh tinh thần gương mẫu của đội ngũ cán bộ lãnh đạo trong phê bình và tự phê bình.
Người định nghĩa về phê bình và tự phê bình: Phê bình là nêu ưu điểm và vạch khuyết điểm của đồng chí mình. Tự phê bình là nêu ưu điểm và vạch khuyết điểm của mình. Tự phê bình và phê bình phải đi đôi với nhau. Mục đích là cho mọi người học lẫn ưu điểm của nhau và giúp nhau chữa những khuyết điểm. (Trích Sửa đổi lề lối làm việc - tháng 10-1947).
Phát biểu tại phiên họp Hội đồng Chính phủ - tháng 11-1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: Chúng ta hay nể nả. Mình chỉ biết mình thanh liêm là đủ - Quan niệm: Thanh cao tự thủ không đủ. Tất cả chúng ta phụ trách trước nhân dân, trong anh em phải có phê bình va tự phê bình…, phải mở cửa khuyến khích lãnh đạo phê bình và tự phê bình. Tất cả chúng ta phải thi hành phê bình và tự phê bình một cách liên tục và thực thà… có thế ta mới tiến bộ. Nhưng nhận lỗi chưa đủ, phải kiên quyết sửa lỗi.
Nói chuyện tại Hội nghị tổng kết Chiến dịch Lê Hồng Phong - năm 1950, Người cũng yêu cầu cán bộ các cấp phải làm gương trong phê bình và tự phê bình: Tự phê bình phải thật thà vạch khuyết điểm. Có lỗi mà không vạch ra không khác gì người có bệnh mà không chịu khai với thầy thuốc. Làm nhiều công việc thì khó mà hoàn toàn tránh khỏi khuyết điểm. Cho nên phải dùng cách phê bình và tự phê bình để giúp nhau sửa chữa, và kiên quyết sửa chữa để cùng nhau tiến bộ. Vạch khuyết điểm để sửa chữa, nhưng cũng phải nêu ưu điểm để phát huy. Muốn tự phê bình và phê bình có kết quả, cán bộ các cấp, nhất là cán bộ cao cấp phải làm gương trước.