Trước năm 1958, tôi làm việc ở Văn phòng Trung ương Đảng. Tháng 8-1958, tôi được điều sang làm việc ở Văn phòng Bác cùng các anh Vũ Kỳ, anh Cù Văn Chước và anh Lê Hữu Lập.
Anh Vũ Kỳ phụ trách chung khối Văn phòng Bác. Anh Cần, anh Cẩn phục vụ Bác trong sinh hoạt. Tôi, anh Chước, anh Lập phụ trách về mặt giấy tờ, công văn... Riêng tôi được giao phụ trách theo dõi việc khen, thưởng huy hiệu của Bác và trao sổ giải thưởng của Bác Hồ.
Để động viên, khuyến khích những việc làm tốt, từ năm 1959 Bác đã có ý định tặng huy hiệu của Bác cho các cá nhân có thành tích. Đối tượng được thưởng huy hiệu rất rộng. Đó là các em nhỏ thật thà, dũng cảm, yêu thương bạn; công nhân, trí thức có sáng kiến; nông dân sản xuất giỏi, chiến sĩ chiến đấu nhiều giặc, bắn rơi nhiều máy bay, dân quân bắn cháy tàu chiến, các cụ già trồng được nhiều cây...nghĩa là từ những người làm được việc to tới những việc làm tuy nhỏ những ích nước, lợi nhà.
Các nơi nhận được huy hiệu của Bác gửi về, đã tổ chức trao tặng, làm cho mọi người trong tập thể noi gương làm theo.
Thường thì các địa phương, các ngành, các trường học...báo cáo thành tích lên Bác để xét thưởng. Sau khi thưởng, Bác nói đưa tin, đăng báo để dộng viên. Cũng có khi Bác đọc các báo, bản tin thấy nêu gương người tốt, việc tốt, Bác nói chúng tôi đi điều tra, xác minh đúng sự thật thì Bác thưởng huy hiệu. Gương người tốt làm việc tốt ở mọi ngành, mọi giới, mọi địa phương và lứa tuổi nào cũng có. Có những gương điển hình được Bác thưởng huy hiệu như anh Cao Xuân Nhì, 21 tuổi ở Vĩnh Phúc (mù cả 2 mắt vẫn tích cực trồng cây – báo nhân dân, ngày 2-9-1962); em Nguyễn Ngọc Ký ở Nam Định bị liệt hai tay, phải viết bằng chân vẫn học giỏi (Báo Thời mới, ngày 31-5-1963); em Nguyễn Trọng Thể, 6 tuổi ở phố Hàng Bông, Hà Nội, ba lần nhặt được của rơi đều đem trả lại cho người mất)...
Những người được thưởng huy hiệu của Bác rất quý tấm huy hiệu này. Do đó khi được giao nhiệm vụ, chúng tôi cố gắng làm thật chu đáo, cẩn thận. Tôi nhớ một chuyện. Có một bác sĩ nhãn khoa mổ mắt rất giỏi, Thông tấn xã Việt Nam đưa tin, Bác biết tin này nói chúng tôi gửi huy hiệu của Bác thưởng cho người bác sĩ đó. Tôi gửi huy hiệu vào Quảng Bình, nơi người bác sĩ làm việc, nhưng bác sĩ không nhận được, vì khi hiệu vào đến Quảng Bình thì người bác sĩ đã được điều động công tác đi sâu vào miền Nam. Gia đình người bác sĩ đọc báo thấy đưa tin người nhà mình được thưởng huy hiệu của Bác mà không thấy. Họ thắc mắc, khiếu nại. Tôi điều tra thấy huy hiệu vẫn còn ở Quảng Bình đã trực tiếp chuyển cho gia đình người bác sĩ, gia đình rất phấn khởi.
Thường ai có thành tích thì Bác thưởng huy hiệu nhưng chủ yếu là Bác thưởng cho những người khởi xướng như chị Phạm Thị Vách, người khởi xướng phong trào làm thủy lợi giỏi ở Hải Hưng đã được Bác thưởng huy hiệu.
Các cụ trồng cây giỏi cũng được Bác chú ý thưởng huy hiệu. Tết đến, ngoài việc Bác đi trồng cây ở các nơi, phát động phong trào, Bác còn viết các bài động viên mọi người trồng cây. Người nêu rõ: Việc này tốn kém ít mà lợi ích rất nhiều... mỗi người phụ trách trồng một hoặc vài ba cây và chăm sóc cho tốt... nước ta phong cảnh sẽ ngày càng tươi đẹp hơn, khí hậu điều hoà hơn, cây gỗ đầy đủ hơn. Điều đó sẽ góp phần quan trọng vào việc cải thiện đời sống của nhân dân ta... tất cả mọi người - từ các cụ phụ lão đến các em nhi đồng, đều có thể hăng hái tham gia. Mặc dù Bác ký bút danh T.L, Trần Lực... nhưng các báo khác cũng biết đấy là bài của Bác. Họ đăng lại bài báo đó trên báo của mình để cho toàn quốc biết. Bác đưa ra khẩu hiệu: "Các cụ trồng, các cháu chăm". Nói như thế để gắn trách nhiệm cho các cháu nhỏ, vì sợ các cháu hay bẻ cây.
Mỗi khi đi công tác qua những đoạn đường vắng không một bóng cây, các vùng đồi trọc... Bác gọi các đồng chí cán bộ địa phương đến phê bình và nói phải phát động nhân dân trồng cây để lấy bóng mát, hoặc thiết thực hơn là lấy gỗ làm nhà. Bác hỏi chúng tôi:
Tại sao trưóc đây nhân dân lại trồng một cây đa giữa đồng. Và Bác giải thích luôn: đồng xa nhà, nhân dân phải trồng cây đa để đến lúc trời nắng muốn nghỉ, còn có bóng râm.
Sau mỗi tháng, Bác nói chúng tôi tổng kết lại xem, mỗi tỉnh, mỗi ngành, mỗi bộ, mỗi trường, mỗi giới... được thưởng bao nhiêu huy hiệu Bác Hồ. Bác xem và bảo chúng tôi điều tra lại xem tại sao nơi này, ngành này nhiều, nơi khác lại ít. Ít là vì sao? Có phải là vì các nơi ít là chưa báo cáo thành tích lên không, nếu đúng thế thì phải nhắc để các nơi đó chú ý.
Tin viết về người tốt, việc tốt đăng trên báo, khi Bác đọc, nếu Bác khoanh vòng tròn bên cạnh tức là Bác đồng ý tặng huy hiệu.
Bác còn tặng huy hiệu cho chuyên gia. Lúc đầu, chuyên gia các nước bạn sang giúp đõ ta, khi về nước đều được Bác thưởng huy hiệu của Bác, sau này chuyên gia sang đông và từ nhiều nước khác nhau (trước chỉ có chuyên gia các nước xã hội chủ nghĩa) nên không tặng huy hiệu của Bác nữa mà tặng huy hiệu Hữu nghi. Các chuyên gia đều thấy tiếc, họ nói huy hiệu Hữu nghị cũng được tặng cả, có huy hiệu của Bác Hồ để làm kỷ niệm mới quý...
Nguồn: Chuyện kể của những người giúp việc Bác Hồ,
Nxb. Thông tấn, Hà Nội, 2003.