Nâng cao vai trò của người cán bộ Đoàn là hết sức quan trọng. Khi đã xác định rõ nhiệm vụ, vai trò của mình người cán bộ Đoàn sẽ dễ dàng tổ chức, thực hiện công tác một cách khoa học, mang tính nghệ thuật cao.
1. Khái niệm cán bộ đoàn
Theo Đại Từ điển Tiếng Việt của Nguyễn Như Ý, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội năm 1999, cán bộ được hiểu là người làm công tác nghiệp vụ chuyên môn trong cơ quan nhà nước hoặc người làm công tác có chức vụ trong một cơ quan chính quyền, một tổ chức, phân biệt với người thường, không có chức vụ.
Theo Luật Cán bộ, Công chức, viên chức 2019 cán bộ được hiểu là những người có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ làm việc trong các cơ quan của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và lực lượng vũ trang; những người giữ chức vụ trong các tổ chức cơ quan đó. Theo quan niệm này thì cán bộ đoàn gồm số cán bộ được bầu cử giữ các chức vụ trong tổ chức đoàn và cán bộ được tuyển dụng và làm việc tại các cơ quan chuyên trách của Đoàn. Như vậy, còn rất nhiều cán bộ đoàn không hưởng lương từ ngân sách nhà nước nhưng không được điều chỉnh bởi văn bản này như cán bộ đoàn làm trong các doanh nghiệp tư nhân, phó bí thư đoàn xã, phường, ủy viên Ban chấp hành đoàn cơ sở, các chức danh của chi đoàn.
Theo Quyết định số 289-QD/TW ngày 08/2/2010 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về việc ban hành Quy chế Cán bộ đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, cán bộ đoàn là những người giữ chức danh bí thư chi đoàn; phó bí thư, bí thư đoàn cấp cơ sở trở lên; Những người làm việc trong các cơ quan chuyên trách của Đoàn và trực tiếp làm công tác Đoàn, Hội, Đội, phong trào thanh thiếu nhi từ cấp huyện và tương đương trở lên. Đối với cán bộ đoàn ưong lực lượng vũ trang, gồm: Trợ lý thanh niên, cán bộ ban công tác thanh niên từ cấp trên cơ sở đến toàn quân; Ủy viên ban công tác thanh niên các cấp trong Công an nhân dân. Như vậy, theo quan niệm trong Quy chế này, có nhiều người là cán bộ đoàn nhưng không được thừa nhận như những người được bầu giữ các chức vụ: ủy viên ban thường vụ, ủy viên ban chấp hành đoàn cơ sở; phó bí thư chi đoàn, ủy viên ban chấp hành chi đoàn...
Có quan niệm khác cho rằng cán bộ đoàn là những ngườỉ hoạt động trong tổ chức Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh trực tiếp thực hiện công tác vận động, tập hợp, đoàn kết, giáo dục thanh thiếu nhi và xây dựng tổ chức đoàn vững mạnh theo đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và Điều lệ Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Theo khái niệm này, không phân biệt được giữa cán bộ đoàn và đoàn viên; không phân biệt được người có chức danh, chức vụ và người không có chức danh.
Từ những khái niệm trên, cần thống nhất quan niệm sau: Cán bộ đoàn là những người được bầu giữ các chức danh nhất định trong hệ thống của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và những người được tuyển dụng vào làm việc trong các cơ quan chuyên trách của Đoàn các cấp. Theo quan niệm này, cán bộ đoàn có hai loại, bao gồm: Một là những người được bầu giữ các chức danh, chức vụ nhất định trong hệ thống tổ chức của đoàn. Nghĩa là những người này phải nắm giữ một chức vụ nhất định trong hệ thống tổ chức của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, từ ủy viên ban chấp hành chi đoàn trở lên đã được gọi là cán bộ đoàn. Hai là, những người được tuyển dụng vào làm việc trong các cơ quan chuyên trách của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh các cấp. Đây là những người làm công tác chuyên môn, nghiệp vụ, tham mưu, giúp việc nhưng không hoặc chưa được bầu giữ những chức danh, chức vụ nào trong hệ thống tổ chức của Đoàn. Trong chương này, chỉ đề cập đến cán bộ đoàn là những người được bầu giữ các chức danh, chức vụ nhất định trong hệ thống tổ chức của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh để phân biệt với những người không giữ chức vụ.
2. Vai trò là thủ lĩnh thanh niên
Cán bộ đoàn vẫn được nhân dân gọi là người thủ lĩnh thanh niên. Thủ lĩnh thanh niên được hiểu là những người trẻ về tuồi đời và có suy nghĩ, tác phong trẻ trung, năng động, sôi nổi, nhiệt huyết. Đây là những đặc điểm chung của thanh niên mà cán bộ đoàn cũng cần có để thực hiện tốt nhiệm vụ làm công tác thanh niên. Thủ lĩnh thanh niên được hiểu là người đứng đầu, có khả năng dẫn dắt tập thể. Điều khiển một tổ chức vốn dĩ đã không phải là việc việc dễ dàng, người cán bộ phải đương đầu với rất nhiều khó khăn thử thách cả ở bên trong và bên ngoài. Muốn thực hiện tốt nhiệm vụ, cán bộ đoàn phải là người có khả năng định hướng, dẫn dắt tập thể thanh niên thực hiện những mục tiêu, nhiệm vụ của tổ chức đề ra. Nếu không có năng lực này, cán bộ đoàn không thể lãnh đạo, dẫn dắt người khác, dẫn dắt và điều hành hoạt động của tổ chức, không thể chèo lái con thuyền của tổ chức vượt qua những khó khăn, thử thách để đến những bến bờ phía trước.
Thủ lĩnh thanh niên còn được hiểu là những người hoạt động trong tổ chức thanh niên, chứng tỏ được phẩm chất, năng lực nên có uy tín trong thanh niên, được thanh niên tín nhiệm, suy tôn. Phẩm chất năng, năng lực của cán bộ đoàn sẽ được thể hiện thông qua thực tế hoạt động, chứng tỏ là người ưu tú. Cán bộ đoàn phải là người được đoàn viên, thanh niên mến phục. Chính vì mến phục nên đoàn viên thanh niên mới suy tôn, tín nhiệm, mới bầu giữ những chức vụ nhất định trong tổ chức đoàn tùy theo uy tín của mỗi người. Thủ lĩnh thanh niên phải là tấm gương ttong lao động, học tập, trong ứng xử, lối sống để đoàn viên thanh niên noi theo. Những cán bộ đoàn không thực sự được đoàn viên thanh niên mến phục, rất khó thực hiện tốt vai trò, nhiệm vụ của mình. Thủ lĩnh thanh niên phải là người có năng lực quy tụ nhân tài, nhân tâm và phát huy dược sức mạnh của thanh niên, của tập thê’ đê’ hoàn thành tốt nhiệm vụ của tô’ chức giao cho.
3. Vai trò là cán bộ dân vận của Đảng
Đảng và Bác Hồ là người sáng lập và rèn luyện tổ chức Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và xác định Đoàn là đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đoàn Thanh niên có trách nhiệm giáo dục, bồi dưỡng rèn luyện cán bộ trẻ để bổ sung sinh lực trẻ cho Đảng. Đảng giao cho Đoàn nhiệm vụ giáo dục bồi dưỡng thế hệ trẻ Việt Nam theo Đảng hay nói cách khác Đảng giao cho Đoàn làm công tác thanh vận, công tác thanh niên thực chất là một bộ phận trong công tác dân vận của Đảng.
Quy chế Cán bộ đoàn, tại điều 4 khẳng định: “Công tác cán bộ đoàn là một bộ phận quan trọng trong công tác cán bộ của Đảng, nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ đoàn, đồng thời tạo nguồn bổ sung cán bộ cho hệ thống chính trị... Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ đoàn và quản lý đội ngũ cán bộ đoàn, đi đôi với phát huy trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu các tổ chức trong hệ thống chính trị đối với công tác cản bộ đoàn”. Như vậy, cán bộ đoàn là cán bộ của Đảng, là cán bộ trẻ được Đảng tin tưởng giao nhiệm vụ làm công tác thanh niên để rèn luyện, phấn đấu và trưởng thành. Chính những phẩm chất được rèn luyện và tích lũy trong công tác đoàn mà nhiều cán bộ đoàn sau khi trưởng thành đã được Đảng, Nhà nước phân công giữ những cương vị quan trọng làm công tác dân vận trong các cơ quan đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị, xã hội.
4. Vai trò là nhà giáo dục
Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên Việt Nam, vì vậy, một trong những chức năng quan trọng nhất và xuyên suốt của tổ chức Đoàn là chức năng giáo dục. Mọi hoạt động do Đoàn tổ chức suy cho cùng cũng nhằm mục tiêu là tập hợp đoàn kết và giáo dục thanh thiếu nhi với những nội dung và bằng những phương thức khác nhau. Nội dung giáo dục của Đoàn cho đoàn viên, thanh niên bao gồm giáo dục chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên để đoàn viên, thanh niên tin và đi theo Đảng; giáo dục lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc, giáo dục những giá trị đạo đức và truyền thống tốt đẹp của dân tộc, của Đảng, của Đoàn; giáo dục pháp luật cho thanh niên để thanh niên có ý thức công dân, tôn trọng và thực thi pháp luật; Đoàn giáo dục lối sống văn hóa cho thanh niên để hình thành những giá trị nhân văn, nhân đạo, tình yêu thương con người, sống nhân văn. Đoàn còn nắm bắt tình hình tư tưởng để định hướng dư luận trong thanh niên.
Để thực hiện tốt chức năng giáo dục của Đoàn, cán bộ đoàn phải thực sự am hiểu các nội dung giáo dục, đặc biệt phải nắm được các phương pháp giáo dục để vận dụng, áp dụng vào trong công tác đoàn, làm cho hoạt động giáo dục của Đoàn thực sự hấp dẫn, lôi cuốn các bạn trẻ tham gia. Giáo dục của Đoàn có những nét giống với giáo dục trong nhà trường nhưng có những điểm rất khác biệt. Giáo dục của Đoàn là giáo dục mang tính tự nguyện, không mang tính cưỡng bức, áp đặt; thông qua việc tổ chức các hoạt động đa dạng, phong phú, hấp dẫn và phong trào phù hợp với giới trẻ để lôi cuốn thanh niên tham gia và đêh với Đoàn; giáo dục của Đoàn thường gắn các hoạt động trải nghiệm với việc rèn luyện. Giáo dục của Đoàn cũng đòi hỏi phải phát huy tinh thần tự giáo dục của thanh niên để mỗi thanh niên trở thành những người tự ý thức được trách nhiệm của mình và hành động theo những chuẩn mực của xã hội, nhận thức ra được “Chân”, “Thiện”, “Mỹ”. Chính những phẩm chất được rèn luyện và tích lũy trong công tác đoàn mà nhiều cán bộ đoàn sau khi trưởng thành đã được phân công giữ những cương vị chủ chốt trong công tác tuyên giáo, công tác giáo dục của Đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị, xã hội.
5. Vai trò là nhà tổ chức
Người cán bộ đoàn rất cần có năng lực tổ chức các hoạt động để thu hút và tập hợp thanh niên. Thông qua việc tổ chức các hoạt động của Đoàn mà mỗi cán bộ đoàn rèn luyện được năng lực tổ chức các hoạt động. Nhiều người trở thành những người dẫn chương trình, có người trở thành các chuyên gia chuyên thiết kế và tổ chức các hoạt động tập thể, các sự kiện truyền thông. Bên cạnh đó, trong quá trình làm công tác thanh niên, cán bộ đoàn cũng phải biết phát huy sức mạnh của tập thể, trước hết là ban chấp hành, ban thường vụ, bí thư, phó bí thư; Cán bộ đoàn cũng phải biết phát huy năng lực của tất cả các thanh viên là đoàn viên thanh niên trong tổ chức để hoạt động của Đoàn ngày càng sôi nổi, hấp dẫn, thiết thực và hiệu quả. Thông qua các công việc như vậy, cán bộ đoàn rèn luyện được những phẩm chất của một nhà lãnh đạo, quản lý, rèn luyện được phong cách của một người làm công tác tổ chức cán bộ, biết dùng người, đánh giá cán bộ; biết phân công, phối hợp các lực lượng, nguồn lực phục vụ cho tổ chức. Chính những phẩm chất được rèn luyện và tích lũy trong công tác mà nhiều cán bộ đoàn sau khi trưởng thành đã được phân công giữ những cương vị quan trọng trong công tác tổ chức, cán bộ của Đảng, chính quyền và các tổ chức chính trị, xã hội.
6. Vai trò là người bạn gần gũi của thanh niên
Cùng với việc phát huy thanh niên, một trong những nhiệm vụ rất quan trọng của cán bộ đoàn và tổ chức đoàn là đồng hành với thanh niên trong lập thân, lập nghiệp. Cán bộ đoàn cần hiểu thanh niên, đồng hành cùng với họ để định hướng, giúp đỡ thanh niên. Mỗi cán bộ đoàn, tổ chức đoàn phải là địa chỉ tin cậy của thanh niên, để thanh niên chia sẻ tâm tư, nguyện vọng, khó khăn. Tổ chức đoàn và cán bộ đoàn phải có trách nhiệm hồ trợ, giúp đỡ, hỗ trợ thanh niên để họ phát huy năng lực bản thân và vươn lên trong cuộc sống. Cán bộ đoàn cần hiểu, đứng sau mình là cả một tập thể đang công tác và cả tổ chức đoàn. Cán bộ đoàn còn là cầu nối giữa thanh niên với Đảng và chính quyền. Cán bộ đoàn có thể trực tiếp tư vấn, định hướng, giúp đỡ, cũng có thể báo cáo tổ chức, báo cáo cấp trên và cũng có thể báo cáo với cấp ủy, chính quyền cùng cấp, các tổ chức, cơ quan, đơn vị để hỗ trợ, giúp đỡ thanh niên.
7. Vai trò là người gương mẫu, nhiệt huyết
Năng lực, trình độ, sự tâm huyết và nhiệt huyết của cán bộ đoàn có ảnh hưởng lớn đến công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi. Ở đâu cán bộ đoàn có năng lực, trình độ và nhiệt huyết ở đó phong trào sôi nổi, thiết thực hiệu quả, đáp ứng được nhu cầu của thanh niên, ở đó vai trò, vị thế của tổ chức đoàn được khẳng định. Ngược lại ở những nơi, cán bộ đoàn năng lực hạn chế, nhiệt huyết không có, ở đó phong trào trầm lắng, hoạt động theo lối đối phó, hời hợt, thiếu hấp dẫn, vai trò của tổ chức đoàn không được khẳng định. Làm công tác đoàn luôn có nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi người cán bộ đoàn sự gương mẫu, nhiệt huyết, tinh thần trách nhiệm cao và đức hy sinh vì việc chung. Vì vậy, người cán bộ đoàn cần phải biết giữ ngọn lửa nhiệt huyết, giữ vững niềm tin để sưởi ấm chính cho trái tim mình, tự biết làm công tác tư tưởng cho mình.
Không chỉ biết giữ ngọn lửa nhiệt huyết luôn cháy trong tìm mình, người cán bộ đoàn còn phải biết truyền lửa, thắp lên ngọn lửa nhiệt huyết những cộng sự của mình, các ủy viên ban chấp hành, ban thường vụ và cán bộ chủ chốt để cùng họ thổi bùng cháy lên ngọn lửa nhiệt huyết của tuổi trẻ, lôi cuốn đoàn viên thanh niên vào hoạt động, phong trào của Đoàn. Thông qua đó, cán bộ đoàn truyền lửa nhiệt huyết cho đoàn viên, thanh niên. Chỉ có làm được như vậy, cán bộ đoàn mới khẳng định được vai trò của mình, mới thúc đẩy được phong trào thanh niên, làm cho hoạt động thanh niên luôn mới mẻ, hấp dẫn, đa dạng và phong phú, mới thu hút được thanh niên đến với Đoàn, thông qua đó mới giáo dục, định hướng giá trị cho thanh niên.