CÙNG PHÂN TÍCH CÁCH VIẾT TRONG VÀI ĐOẠN VĂN TẢ NGƯỜI
Tả người : bao gồm tả ngoại hình, hoạt động, tính cách, tâm trạng nhằm giúp cho người đọc hình dung được rõ ràng chân dung của đối tượng được tả (đối với học sinh cấp tiểu học đối tượng tả thường là những người gần gũi với cuộc sống của các em như ông bà, cha mẹ, những người thân trong gia đình, thầy cô giáo, bạn bè…), thấy được tình cảm của người viết với đối tượng được tả.
Tả ngoại hình : cần làm rõ được những chi tiết về hình dáng, mặt mũi, cách ăn mặc, đi đứng, nói năng,… của đối tượng. Qua đó cũng có thể ít nhiều thấy được tính cách của nhân vật.
Đọc đoạn văn sau : Bà tôi
Bà tôi ngồi cạnh tôi, chải đầu. Tóc bà đen và dày kì lạ, phủ kín cả hai vai, xoã xuống ngực, xuống đầu gối. Một tay khẽ nâng mớ tóc lên và ướm trên tay, bà đưa một cách khó khăn chiếc lược thưa bằng gổ vào mớ tóc dày.
Giọng bà trầm bổng, ngân nga như tiếng chuông. Nó khắc sâu vào trí nhớ tôi dễ dàng, và như những đoá hoa, cũng dịu dàng, rực rd, đầy nhựa sống. Khi bà mỉm cười, hai con ngươi đen sẫm nở ra, long lanh, dịu hiền khó tả, đôi mắt ánh lên những tia sáng ấm áp, tươi vui. Mặc dù trên đôi má ngấm ngăm đã có nhiều nếp nhăn, khuôn mặt của bà tôi hình như vẫn tươi trẻ.
(Mác-xim Go-rơ-ki – Bà tôi, SGK Tiếng Việt 5, tập một, trang 122, 123)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy : những chi tiết mà người viết lựa chọn để tả ngoại hình : mái tóc, giọng nói, đôi mắt, khuôn mặt được lựa chọn rất khéo gây ấn tượng đối với người đọc. Những tình cảm của người viết đối với bà được thể hiện qua những nhận xét đi kèm sau mỗi chi tiết được tả, và được thể hiện bằng những hĩnh ảnh so sánh giàu sức biểu cảm.
Đọc đoạn văn sau : Thầy hiệu trưởng
Trường thị xã của chúng tôi có tám thầy giáo, kể cả thầy phụ giáo, nhỏ nhắn và không có râu, nom còn trẻ măng.
Còn thầy hiệu trưởng của chúng tôi thì người cao lớn, hói đầu, đeo kính gọng vàng, và có bộ râu hoa râm dài xuống tận ngực ; chiếc áo chẽn lúc nào cũng cài khuy rất đứng đắn đến tận cằm và người ta trông là biết ngay thầy rất hiền đối với bọn trẻ. Mỗi khi học sinh bị gọi lên để nhắc nhở điều gì, run sợ bước vào văn phòng của thầy thì thầy không hề rầy la, thầy nắm lấy tay học trò, dịu dàng, khuyến khích ; giảng giải cho họ phải cư xử như thế nào ; và thường thường thì học sinh đều hối hận vì lỗi lầm của mình và hứa sẽ không mắc lại nữa. Cuối cùng thầy nói với họ, vẻ hiền hậu hết sức và giọng thuyết phục vô cùng, đến nỗi ra khỏi phòng của thầy, học sinh đều rơm rớm nước mắt, và hổ thẹn hơn là bị phạt.
(Theo A-mi-xi — Những tấm lòng cao cả)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy : những chi tiết mà người viết lựa chọn để tả ngoại hình : ngoài hình dáng là cách ăn mặc : kính, áo chẽn lúc nào cũng cài khuy… Qua đó, người đọc có thể thấy được tính cách của thầy hiệu trưởng : nghiêm trang, trịnh trọng nhưng rất hiền từ, nhân hậu.
Tả người khi đang hoạt động : cần làm rõ được những chi tiết về tư thế, động tác phù hợp với tính chất của công việc.
Đọc đoạn văn sau : Vượt thác
Dượng Hương Thư đánh trần đứng sau lái co người phóng chiếc sào xuống lòng sông nghe một tiếng “soạc” ! Thép đã cắm vào sỏi / Dượng Hương ghì chặt trên đầu sào, lấy thế trụ lại, giúp cho chú Hai và thằng Cù Lao phóng sào xuống nước. Chiếc sào của dượng Hương dưới sức chống bị cong lại. Nước bị cản vãng bọt tứ tung, thuyền vùng vằng cứ chực trụt xuống, quay đầu chạy về lại Hoà Phước.
Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyên cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm
răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. Dượng Hương Thư đang vượt thác khác hẳn dượng Hương Thư ỏ nhà, nói năng nhỏ nhẻ, tính nết nhu mì, ai gọi cũng vâng vâng dạ dạ.
(Võ Quảng – Vượt thác)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy những chi tiết miêu tả tư thế, hình dáng : co người, trụ lại, hàm răng cắn chặí, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa… những động tác : ghì chặt, thả sào rút sào rập ràng… kết hợp với những chi tiết tả chiếc sào, con thuyền, sóng nước… giúp người đọc thấy được công việc lao động nặng nhọc cũng như sự khéo léo, nhanh nhẹn của người vượt thác.
Đọc đoạn văn sau : Người thợ rèn
Ngồi xem anh Thận làm việc thật thích : có cái gì rất khoe’ rất say trong công việc của anh, sinh động và hấp dẫn lạ thường. Này đây, anh bắt lấy thỏi thép hồng như bắt lấy một con cá sống. Dưới những nhát búa hăm hở của anh, con cá lửa ấy vùng vẫy, quằn quại, giãy lên đành đạch. Những chiếc vảy của nó bắn ra tụng toé thành những tia lửa sáng rực. Nó nghiên răng ken két, nó cưỡng lại anh, nỏ không chịu khuất phục. Anh quặp ỉấy nó trong đôi kìm sắt dài, lại dúi đầu nó vào giữa đống than hồng.
-Thổi nào ! – Anh bảo cậu thợ phụ.
Cậu thanh niên rướn người lên. Đôi ống bễ thở phì phò. Những chiếc lưỡi lửa liếm lén rực rỡ.
– Thôi! — Anh nói.
Cậu, thợ phụ trở tay lau mồ hôi đầm đìa trên khuôn mặt ủng hồng vì hơi nóng, trong khi anh Thận lại lôi con cá lửa ra, quật nó lên hòn đe và vừa hằm hầm quai búa choang choang vừa nói rõ to : “Này… Này… Này…”
Cuối cùng con cá lửa đành chịu thua. Nó nằm ưỡn dài ngửa bụng ra trên đe mà chịu những nhát búa như trời giáng. Và tới lúc anh trở tay ném nó đánh xèo một tiếng vào cái chậu nước đục ngầu làm cho chậu nước bùng sôi lên sùng sục thì nó đã biến thành một chiếc lưỡi rựa vạm vỡ và duyên dáng. Anh Thận chỉ liếc nhìn nó một cái, như một kẻ chiến thắng. Và anh lại bắt đầu một cuộc chinh phục mới.
(Nguyên Ngọc – Người thợ rèn, SGK Tiếng Việt 5, tập một, trang 123)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy những chi tiết miêu tả hoạt động của người thợ rèn, nhất là những động tác nhanh nhẹn và thành thạo : bắt lấy thỏi thép…quặp lấy nó…quật
nó lên…quai búa choang choang ; của người thợ phụ : rướn người lên kéo bễ. Thỏi thép được so sánh như một con cá sống, con cá lửa…, được nhân hoá : vùng vẫy, quằn quại, giãy lên, nghiến răng ken két, nằm ưỡn dài, ngửa bụng ra trên đe… đã góp phần rất quan trọng trong việc làm nổi bật hình ảnh của người thợ rèn đang say mê trong công việc. Đoạn văn miêu tả sinh động, hấp dẫn.
Khó nhất khi tả người là tả tâm trạng. Tâm trạng ít khi được nói lên một cách trực tiếp mà thường được bộc lộ qua lời nói, qua hành động, qua những suy nghĩ của nhân vật. Tâm trạng cũng có thể được bộc lộ qua khung cảnh thiên nhiên, qua giọng điệu của người viết.
Đọc đoạn vãn : Tôi đi học
Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
Những ỷ tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi vờ ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn.đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : hôm nay tôi đi học.
(Thanh Tịnh -Tôi đi học)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy : tâm trạng của chú bé lần đầu tiên đến trường đi học đã được miêu tả qua khung cảnh thiên nhiên gợi lên rất nhiều bâng khuâng, xao xuyến : cuối thu lá rụng nhiều, những đám mây bàng bạc, buổi sớm mai đầy sương thu và gió lạnh… đó là không gian của những kỉ niệm. Tâm trạng cũng được bộc lộ trực tiếp qua những cảm xúc ; nao nức, mơn man, cảm giác trong sáng, tưng bừng rộn rã… cảnh vật và lòng người như có sự hoà điệu cùng nhau.
Đọc đoạn văn : Phá bom
Quả bom nằm lạnh lùng trên một bụi cây khô, một đầu vùi xuống đất. Đầu này có vẽ hai vòng tròn màu vàng…
Tôi dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả bom. Đất rắn. Những hòn sỏi theo tay tôi bay ra hai bên. Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một, tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lên một tí ! vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành. Hoặc là nóng từ bên trong quả bom. Hoặc là mặt trời nung nóng.
Chị Thao thổi còi. Như thế là đã hai mươi phút qua. Tôi cẩn thận bỏ gói thuốc mìn xuống cái lỗ đã đào, châm ngòi. Dây mìn dài, cong, mềm. Tôi khoả đất rồi chạy lại chỗ ẩn nấp của mình.
Hồi còi thứ hai của chị Thao. Tôi nép người vào bức tường đất, nhìn đồng hồ. Không có gió. Tim tôi cũng đập không rõ. Dường như vật duy nhất vẫn bình tĩnh, phớt lờ mọi biến động chung là chiếc kim đồng hồ. Nó chạy, sinh động và nhẹ nhàng, đè lên những con sô’ vĩnh cửu. Còn đằng kia, lửa đang chui bên trong cái dây mìn, chui vào ruột quả bom…
(Lê Minh Khuê — Những ngôi sao xa xôi)
Cùng suy gẫm:
Chú ý để thấy : tâm trạng hồi hộp, căng thẳng nhưng cũng rất bình tĩnh của người thanh niên xung phong khi đật mìn phá bom được thể hiện qua những chi tiết miêu tả hành động : đảo đất dưới quả bom, cẩn thận bỏ gói thuốc mìn, nép người vào bức tường đất… và nhất là những cảm giác : tiếng động sắc đến gai người khi lưỡi xẻng chạm vào quả bom, độ nóng từ vỏ quả bom, nhịp tim đập không rõ, chiếc kim đồng hồ chạy…