- Đi chợ nào đấy, anh Hai?
- Đi chợ Đông. Thế còn anh, anh Ba?
- Tôi cũng vậy. Thế có món hàng gì quý trong đôi thúng bảnh ấy thế?
- Vàng mã cúng ông vải ạ. Còn anh, anh có cái gì hay hay cho khách hàng nào?
- Trầu non để làm thơm và để nhuộm hồng miệng xinh của các chị chàng đẹp đấy.
Thế rồi hai anh bán hàng bặt im. Mặt trời đứng bóng chiếu ướt đẫm những bắp tay bắp chân lực lưỡng gần như để trần của hai anh. Bốn chiếc thúng nặng nề đung đưa ở đầu hai đòn gánh tre đặt ngang trên vai cháy nắng. Bụi cuốn lên quanh bước chân thoăn thoắt thành một thứ màn sương, làm cho mọi cử động của hai anh mờ ảo và nhìn xa lại còn có vẻ mỹ thuật là khác.
- Nghe này, người anh em! - Ba nói.
- Tai tôi đang lắng nghe lời anh dạy - Hai đáp.
- Hai ta cùng đi một chợ này, theo cùng một con đường này, lại có cùng một mục đích - là bán hết hàng, cùng một chí hướng - là làm ăn lương thiện kiếm miếng cơm. Phải thế không nào?
- Anh nói muôn nghìn lần đúng.
- Thế có muốn hai ta kết làm anh em không ? Có muốn hai ta cùng nhau giao ước thắt tình hữu ái, và, ngay từ hôm nay, khuyên bảo lẫn nhau, thấy đây làm gì thì đó làm theo, mà đó đã bảo gì thì đây cũng làm y, nói tóm lại, là giữa hai ta có sự đồng tâm nhất trí.
- Anh dạy thật là chí lý, xin vâng theo.
- Thế thì, nào! chú mày, đường còn xa, chúng ta hãy thay phiên nhau hát, cho đôi cánh bổng trầm nén cơn mệt mỏi nhé!
- Ông anh hát trước đi!
Kon-mèo trèo lên cây cau
Hỏi thăm Kon - chuột đi đâu vắng nhà?
Thưa rằng đi chợ đường xa
Mua đồ vật liệu giỗ cha Kon - mèo(1).
- Khôn ngoan hơn cường bạo, kẻ yếu thì chỉ có cách đó để tự vệ. Hai nói ra vẻ hiền triết lắm. Rồi, giọng u sầu, anh ngân nga:
Trông lên hòn núi Thiên thai
Thấy bầy chim quạ ăn xoài chín cây (2)
- Bài chú hát sao nghe buồn quá! Nhưng mà sự thật là thế.
Dẫu ta cũng cứ thấy cái giống chim chóc(3) biếng lười, nó chẳng chịu làm lụng gì cả, chuyên bòn của người khác làm ra mà ăn. Mà ơ này! Dòng sông có cát mịn, có làn nước trong veo, đây rồi! Nhớ nhúng đôi thúng xuống cho hàng thêm tươi tốt lúc qua sông.
Một lời đã hứa, Hai, anh bán đồ giấy, làm theo không chối cãi.
Qua khỏi con sông, anh bảo Ba:
- ánh sáng là mẹ của mọi sự tốt lành, mà mặt trời thì lại là cha của ánh sáng. Vậy, anh à! ta hãy phơi hàng một lát dưới ánh mặt trời tốt lành cho hàng lên màu, khách mua thêm hài lòng, ta bán được giá hời. Vừa nói, Hai vừa bày chỗ hàng bằng giấy bồi của mình lên ven đường nóng bỏng, rồi đến nghỉ dưới bóng cây.
Một lời đã hứa, Ba, anh bán trầu không, làm theo không chối cãi.
Nguyễn Ái Quốc
Báo L'Humanité, ngày 29-9-1922.
1) và 2) Nguyên bản tiếng Pháp có trình bày những bài hát dân gian này bằng tiếng Việt, kèm theo bản dịch sang tiếng Pháp, bản thân cách dịch đã ít nhiều giải thích ý nghĩa hàm ở trong. Dịch sát nghĩa và thoát, nhưng có thêm thắt đôi chữ giúp độc giả phương Tây lĩnh hội được dễ dàng và chính xác hơn ý tứ của những bài hát: Seigneur, Chat, vilains corbeaux, v.v. (gọi mèo bằng chúa, chỉ quạ là xấu xa, v.v..).
Tác giả lại còn nhân dịp giới thiệu nhẹ nhàng cả vài đặc điểm hình thức của thơ ca Việt, như viết bằng chữ cái cho nổi lên những vần bộ ba ở chân và ở lưng những câu lục bát đã sử dụng, v.v..
Tác giả thường dùng chữ K thay chữ C, với dụng ý cải tiến chữ quốc ngữ. Riêng ở đây, tác giả còn ý nhị muốn tránh mọi liên tưởng bất tiện trong tiếng Pháp, khi dùng có dụng ý chữ K để viết con, đồng thời dùng gạch nối giữa hai chữ "con mèo", "con chuột", để chỉ rõ con ở đây không có nghĩa riêng (con có nghĩa tục trong tiếng Pháp).
3) Trong tiếng Pháp, con chim (oiseau), đặc biệt con chim xấu xa (vilain oiseau), thường dùng để chỉ hạng người bỉ ổi.
Nguồn tin: (Sưu tầm)